عبدالرزاق بن حسن بیطاربیطار، عبدالرزّاق بن حسن، عالم دینی، ادیب و مورخ سوری بود. ۱ - ولادت بیطاردر ۱۲۵۳/ ۱۸۳۷ در محله میدان دمشق به دنیا آمد. ۲ - تحصیلات بیطارپس از فراگیری خواندن و نوشتن و حفظ قرآن ، نزد شیخ احمد حلوانی قرائت قرآن ، و سپس بیش‌تر دروس مقدماتی را از پدرش، شیخ حسن بیطار، فراگرفت و پس از درگذشت پدرش در ۱۲۷۲، نزد برادرانش، شیخ محمد و شیخ عبدالغنی بیطار، فقه حنفی و قرائات مختلف قرآن را فراگرفت و دانشهایی چون ریاضیات و هیئت و موسیقی را ـ علاوه بر علوم دینی و ادبی ـ از شیخ محمدبن مصطفی طنطاوی (متوفی ۱۳۰۶) آموخت. وی تا ۱۳۰۰ همواره ملازم و شاگردِ نزدیک شیخ عبدالقادربن محیی الدین جزائری مغربی بود و از وی پاره ای متون عرفانی همچون الفتوحات المکیّة را فراگرفت. [۱]
عبدالرزاق بن حسن بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، ج۱، ص۹ـ۱۰، مقدمه محمد بهجة بیطار، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت، ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۲]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۳۵۱، بیروت ۱۹۸۶.
[۳]
عبدالرزاق بن حسن بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، ذیل نام هریک از اساتید وی، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت، ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
بیطار با شیخ محمد عبده ، محمود شکری آلوسی و جمال الدین قاسمی که هرسه به گونه ای از مفسّران سلفی و با دیدگاه‌های خاص به شمار می‌آیند، از نزدیک آشنا، و بویژه با دو فرد اخیر دارای مراودات علمی بود. [۴]
عبدالرزاق بن حسن بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، چاپ محمد بهجة بیطار،ذیل نام این سه تن، بیروت، ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
شاید از همین رو، وی در پاره ای از باورهای سلفی راه افراط پیمود. ۳ - عقایدبیطاروی به انگیزه مبارزه با بدعت و خرافات ، روایات بکتاشیه و اسرائیلیات ناسازگار با عقل را یکسان مردود می‌شمرد و به عنوان نفی توسّل به غیر خداوند، با رفتن به زیارتگاه‌ها و امامزاده ها مخالفت می‌کرد. اعتقاد وی به لزوم حاکمیت قرآن در صحنه زندگی، احیای سنّت نبوی و نیز عقیده به لزوم اجتهاد ـ که در فضای حاکم بر مراکز علمی اهل سنّت باب آن مسدود بود ـ سبب شد که او را به ایجاد مذهبی جدید متهّم کنند. با آن‌که وی غالباً از ورود در مناصب سیاسی ـ مذهبی روزگار خود پرهیز می‌کرد، پاره ای از ملاحظات سیاسی مخالفان درباره او، در رواج برخی اتهامات نسبت به وی بی تأثیر نبوده است. ۴ - وفات بیطاربیطار سالهای آخر عمر را تنها به وعظ و درس و بحث علمی در مسجدِ آفاق آفاق محله میدانِ دمشق گذراند و در ۱۳۳۵/ ۱۹۱۷ در همان شهر درگذشت. [۵]
عبدالرزاق بن حسن بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت،ص۱۱ـ۱۲، ۱۴۱۳/۱۹۹۳، مقدمه محمد بهجة بیطار.
[۶]
عبدالرزاق بن حسن بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، چاپ محمد بهجة بیطار،ص۱۵ـ ۱۹، بیروت، ۱۴۱۳/۱۹۹۳، مقدمه محمد بهجة بیطار.
۵ - تالیفات بیطارمهمترین اثر بیطار حِلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر است که به تقلید از خلاصة الاثر محبّی و السّلک الدُّرَرِ مرادی تألیف شده و موضوع آن تراجم و سرگذشت اُمرا و دانشمندان اسلامی (غالباً عثمانی ) در قرن سیزدهم است. در این اثر اطلاعات باارزشی درباره روزگار و معاصران مؤلف وجود دارد و از لابه لای تراجمِ برخی از افراد نیز می‌توان پاره ای از احوال و اعتقادات مؤلف را دریافت. این کتاب را محمد بهجت بیطار، نوه مؤلف و عضو فرهنگستان زبان عربی دمشق، تلخیص و در سه جلد (دمشق، ۱۹۶۱ـ۱۹۶۳) منتشر کرده است. [۷]
عبدالرزاق بن حسن بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، ج۱، مقدمة محمد بهجة بیطار، ص۱۹، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت، ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
دیگر آثار وی از این قرار است : لمباحث الغُرَر فی حُکم الصُّوَر، در مخالفت با کشیدن تمثال پیامبر و اولیا ؛ الرّحْلة، حاوی گزارش پاره ای از سفرهای بیطار، از جمله به بیت المقدس ، حجاز و بعلبک ؛ شرح العقیدة الاسلامیة، شرحی است بر اثر محمود حمزه افندی، مفتی دمشق در عصر بیطار؛ المُنَّة فی العمل بالکتاب و السُّنة؛ اللُّمْعة فی الاقتداء حال التشهد من صلاة الجمعة. جز اینها چند ده رساله ادبی، فقهی و تاریخی دیگر از بیطار برجای مانده است. [۸]
عبدالرزاق بن حسن بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، ج۱، مقدمة محمد بهجة بیطار، ص۱۹ـ۲۰، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت، ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۹]
عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، ج۵، ص۲۱۷، دمشق ۱۹۵۷ـ ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
[۱۰]
خیرالدین زرکلی، الاعلام،ج۳، ص۳۵۱ ،بیروت ۱۹۸۶.
۶ - فهرست منابع(۱) عبدالرزاق بن حسن بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت، ۱۴۱۳/۱۹۹۳. (۲) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶. (۳) عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بیطار»، شماره۲۴۸۶. |